یکی از بزرگ‌ترین مستندات حقیقت عاشورایی که محصول و ثمره نهضت حسینی است، اربعین است که به واسطه این اعتبار و اصالت، جهان اسلام با پویایی و شکوه خاصی آن را به نظاره نشسته است.
امروز حقیقت‌نگری در مصاف با کوته‌نگری و آگاهی‌بخشی در تقابل با جهل و جمود، مؤلفه قدرتمندی است که اربعین توانسته به آن شرافت و قداست بخشد.
از جمله کارکردهای مؤثر اربعین را می‌توان به این ترتیب برشمرد:
کارکرد اول: اربعین جهت‌دهنده و حرکت‌دهنده نه فقط مسلمانان، بلکه همه بشریت است تا با بهره‌گیری از قابلیت‌های آن، از جور و زور غدّاران زمان نجات یابند؛ چرا که امام حسین (ع) و یارانش هرآنچه در روز عاشورا ایثار و ازخودگذشتگی نمودند، در اربعین به بار نشست.
کارکرد دوم: تنومندسازی و بالندگی زیست انسانی و یا زیست مسلمانی، برخورداری از روحیه سِلم، سعه صدر و صبرآموزی در برابر ناملایمات است که این نیز در سایه تفکر و منش اربعینی و تأمل در مأموریت و رسالت حضرت زینب (س) قابل درک است که می‌تواند در لایه‌های اجتماعی سبک زندگی اربعینی تبلور یابد. و این صبر در بلاها و مصائب زندگی به ما می‌آموزد که چگونه تاب‌آوری اجتماعی خود را در مناسبات زندگی تقویت کنیم.
کارکرد سوم: مدیریت مبتنی بر خردورزی و عقل‌گرایی در مواجهه با بحران‌هایی است که روح جامعه اسلامی و بلکه جوامع انسانی را تهدید می‌کند؛ و آن نقش بارز و برجسته حضرت زینب (س) در مدیریت بحران و حوادث کربلاست، چه قبل از واقعه کربلا، چه حین کربلا و چه بعد از واقعه کربلا.
استراتژی روشنگرانه این نماد مجسّم حق‌طلبی، عزت‌طلبی و ذلت‌ستیزی، پیام حریت، مدیریت، تدبیر، عقلانیت، پرهیز از هوای نفس، استقامت و روحیه توکل بر خدا را در زندگی به ما می‌آموزد که چگونه با صلابت و اقتدار در برابر جباران زمان ایستادگی کنیم. این تأثیرپذیری در مشی عقلانی و رفتار شجاعانه حضرت زینب (س) است که با مدیریت بحران، افشاگری ماهیت دستگاه بنی‌امیه، تزلزل در حکومت شامیان و شکستن پایه‌های حکومت یزید، و با تحول در درون مردم شام، با استناد به خطابه و موعظه‌های روشنگرانه، قوام و دوام نهضت حسینی را امروز تثبیت نموده است.
کارکرد چهارم: اساساً هندسه اربعین، جامعیت و شمولیت آن در زوایای پیدا و پنهان واقعه کربلاست که جلوه‌گاه زیباترین تجلیات حماسی، عرفانی و انسانی است که تعمق و تدبر در این آموزه‌ها، خط بطلان بر نقشه‌های عنادورزان و جاهلان است و می‌تواند پاسخگوی بسیاری از خلأها، شکاف‌ها، محرومیت‌ها، ظلم و ستم‌ها و بی‌عدالتی‌ها، بداخلاقی‌ها و طغیان‌گری‌ها در دنیای پرآشوب باشد؛ زیرا که اربعین حرکت استکمای عاشوراست که به انسان کمال می‌بخشد.
کارکرد پنجم: احیاگری و بیدارسازی جوامع انسانی در برابر استبداد و خفقان ظالمان زمان است.
رسالت مهم و آموزه انسان‌ساز و الحادستیز این واقعه بی‌بدیل، می‌تواند زمینه‌ساز هوشیاری و آگاه‌سازی امت‌ها باشد.
کارکرد ششم: روایت‌گری درست و تحلیل محتوای آن است که اگر در زمان مناسب آن صورت نگیرد، ای بسا دشمنان و فرصت‌طلبان مزدور، آن را با فهم غلط و با تحلیل‌های مغرضانه، جاهلانه و کوته‌نظرانه نقد می‌کنند و در فضای رهاشده مجازی، روح، اندیشه و باورهای جوانان را به مَسلخ خودکامگی‌های خود سوق می‌دهند.
روایت‌گری بدون اغراق و غلو و با برخورداری از محیط ذهنی سالم و به دور از افراط و تفریط، با هدف تبیین ارزش‌های اربعینی است که امروز نیازمند به این روش و بینش هستیم.
جمع‌بندی
امروز پیام اربعین، انسجام میان امت‌هاست. اربعین مرکز ثقل محبت و مودت میان ملت‌هاست. اربعین، شکوه عزت و درهم‌تنیدگی عقلانیت و عطوفت است و می‌تواند زمینه‌ساز تعالی معرفت و اخلاق و نیز آرامش باشد. در سایه این همدلی‌هاست که دشمنان اسلام در هراسند و نمی‌توانند به اهداف درازمدت خود دست یابند. در واقعه عاشورا، شاید دشمنان در یک روز با حمله نظامی، یک‌باره جنایت‌هایی آفریدند، لکن به پیروزی دست نیافتند و می‌دانیم لکه ننگین این رذالت و خباثت آن‌ها تا ابد بر پیشانی تاریخ خواهد نشست!
لذا امروز نیز عربده‌کشان دنیا به تبعیت از مظاهر رِذل و دستگاه بنی‌امیه، مخاطب این مضمون بلند زیارت اربعین گردیدند: «و باع حظه بالارذل الادنی»؛ مردمی که آخرت خود را به دنیای خود فروختند و با پست‌ترین مطامع مادی و دنیوی، بهره خود را فروختند و معامله کردند.
