در عصر مدرن فضای عمومی دیگر صرفاً محل عبور و مرور نیست، بلکه به صحنه‌ای برای نمایش هویت، سبک زندگی و ارزش‌های فردی تبدیل شده است، در این میان، حضور زنان با پوشش‌های خاص و رفتارهای نمایشی، به‌ویژه در قالب مدلینگ خیابانی، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است.
طاهر خبر_محمد فراهانی دکتری حقوق کیفری و مدرس دانشگاه | اگرچه این رفتارها در نگاه اول می‌توانند نماد آزادی فردی و زیبایی‌شناسی باشند، اما از منظر جرم‌شناسی، واجد ابعاد پنهانی هستند که در تعامل با ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و روانی جامعه، می‌توانند زمینه‌ساز بروز برخی آسیب‌ها و جرائم شهری شوند.
تحلیل جرم‌شناختی
1. ابزارسازی بدن و شیء‌انگاری زنان
بازنمایی بدن زن به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه در فضای عمومی، به‌ویژه در قالب مدلینگ خیابانی، می‌تواند به شیء‌سازی زنان منجر شود. این امر نه‌تنها شأن انسانی زن را در نگاه اجتماعی کاهش می‌دهد، بلکه نگاه ابزاری به زنان را تقویت کرده و در برخی موارد، زمینه‌ساز آزارهای خیابانی و خشونت‌های جنسیتی می‌شود.
2. جرم‌انگیزی موقعیتی و تحریک‌پذیری اجتماعی
در جرم‌شناسی، «جرم‌انگیزی موقعیتی» به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن محیط یا رفتار خاصی، احتمال بروز جرم را افزایش می‌دهد. حضور نمایشی زنان با پوشش‌های تحریک‌آمیز در محیط‌های عمومی، به‌ویژه در جوامعی با شکاف فرهنگی یا ضعف در آموزش‌های جنسیتی، می‌تواند برخی افراد را به سمت رفتارهای مجرمانه مانند مزاحمت، تعقیب یا آزار جنسی سوق دهد.
3. ترویج الگوهای نابرابر موفقیت و دیده‌شدن
رفتارهایی که موفقیت و دیده‌شدن را به جذابیت ظاهری گره می‌زنند، موجب تضعیف ارزش‌های فکری، اخلاقی و اجتماعی می‌شوند. این الگوها فشار روانی بر زنان برای تطابق با استانداردهای زیبایی ایجاد کرده و در بلندمدت به نابرابری فرهنگی و جنسیتی دامن می‌زنند. همچنین، این نوع بازنمایی‌ها می‌توانند موجب تقویت فرهنگ مصرف‌گرایی و سطحی‌نگری در جامعه شوند.
4. تأثیرات روانی و تربیتی بر نسل جوان
حضور نمایشی زنان در فضای عمومی با پوشش‌های خاص، می‌تواند تأثیرات منفی بر نوجوانان و جوانان داشته باشد. الگوبرداری از چنین رفتارهایی ممکن است آن‌ها را به سمت رفتارهای سطحی، نمایشی و مصرف‌گرایانه سوق دهد که در تضاد با تربیت اخلاق‌محور و هویت‌ساز است. این امر در بلندمدت می‌تواند موجب بحران هویت، کاهش اعتماد به نفس و افزایش اختلالات روانی در نسل جوان شود.
5. تضاد با امنیت روانی و اجتماعی شهروندان
فضای عمومی باید بستری برای آرامش، تعامل اجتماعی سالم و امنیت روانی باشد. رفتارهای نمایشی افراطی، به‌ویژه زمانی که با هدف تحریک نگاه‌ها انجام می‌شود، می‌تواند موجب اختلال در احساس امنیت روانی شهروندان شود. این اختلال ممکن است در قالب اضطراب، احساس تهدید یا حتی واکنش‌های پرخاشگرانه بروز کند.
نتیجه‌گیری
رفتارهایی که در ظاهر بی‌ضرر و حتی هنری به نظر می‌رسند، در بستر اجتماعی و فرهنگی جامعه می‌توانند پیامدهای پیچیده‌ای داشته باشند. از دیدگاه جرم‌شناسی، تحلیل این رفتارها نه با هدف سرزنش فرد، بلکه با هدف شناخت سازوکارهای جرم‌انگیز و آسیب‌زا در جامعه صورت می‌گیرد. بازنگری در نحوه بازنمایی بدن زن در فضای عمومی، می‌تواند گامی مؤثر در کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای امنیت شهری باشد.
پیشنهادات سیاستی
– آموزش عمومی درباره حقوق و مسئولیت‌های شهروندی در فضای عمومی
– تقویت فرهنگ احترام به هویت فردی بدون نگاه ابزاری
– تدوین مقررات شهری برای حفظ تعادل میان آزادی فردی و امنیت اجتماعی
– افزایش نظارت اجتماعی و حمایت از قربانیان آزارهای خیابانی
– ترویج الگوهای موفقیت مبتنی بر توانمندی‌های فکری و اخلاقی، نه صرفاً ظاهر
