مقاله| ضرورت بازطراحی ساختار سازمان ملل متحد

طاهر خبر_ مقاله| سازمان ملل متحد، به‌عنوان نهادی بین‌المللی با هدف حفظ صلح و امنیت جهانی، توسعه همکاری‌های اقتصادی و اجتماعی، و ارتقای حقوق بشر، در طول تاریخ خود با چالش‌های ساختاری و سیاسی متعددی مواجه بوده است.

یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، تمرکز قدرت در شورای امنیت و تسلط پنج کشور دارای حق وتو بر تصمیم‌گیری‌های کلیدی است.

این وضعیت موجب کاهش کارآمدی سازمان و ایجاد تصویری از آن به‌عنوان ابزاری در دست قدرت‌های بزرگ، و احساس یاس و نا امیدی در بسیاری از کشورهای مستقل و آزاده شده است.

در این مقاله، با تحلیل تاریخی، سیاسی و حقوقی، ضرورت بازطراحی ساختار سازمان ملل متحد، در قدم اول، تنها یکی از اقدامات موثر آن، ایجاد مقرهای چهارگانه در چهار قاره اصلی و برگزاری جلسات مجمع عمومی به‌صورت چرخشی بررسی می‌شود.

این رویکرد می‌تواند به افزایش شفافیت، کاهش سلطه قدرت‌های بزرگ و بازگرداندن اعتماد جهانی به سازمان ملل کمک کند.

1_ مقدمه

سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ با هدف جلوگیری از جنگ‌های جهانی و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی تأسیس شد. ساختار اولیه این سازمان بر اساس توافقات قدرت‌های پیروز جنگ جهانی دوم طراحی شد و به موجب آن، پنج کشور ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی (که پس از فروپاشی به روسیه تبدیل شد)، چین، فرانسه و بریتانیا به‌عنوان اعضای دائم شورای امنیت با حق وتو شناخته شدند. این ساختار، که در زمان تأسیس سازمان ملل برای تضمین همکاری این کشورها طراحی شده بود، در دنیای چندقطبی و متغیر امروز با چالش‌های جدی مواجه است.

2_ تحلیل تاریخی و سیاسی تمرکز قدرت در سازمان ملل

2-1- تاریخچه حق وتو و تأثیر آن بر کارآمدی سازمان
حق وتو به اعضای دائم شورای امنیت این امکان را می‌دهد که از تصویب هر قطعنامه‌ای جلوگیری کنند. این سازوکار، که در زمان تأسیس سازمان ملل برای تضمین همکاری قدرت‌های بزرگ طراحی شده بود، در عمل موجب شده است که در بسیاری از بحران‌های جهانی، از جمله جنگ‌های داخلی، نقض حقوق بشر و بحران‌های زیست‌محیطی، سازمان ملل نتواند به موقع و مؤثر عمل کند.

2-2- انتقادات جهانی از ساختار کنونی

در سال‌های اخیر، انتقادات گسترده‌ای از ساختار کنونی سازمان ملل و به‌ویژه شورای امنیت مطرح شده است. بسیاری از کشورها و نهادهای بین‌المللی بر لزوم اصلاح این ساختار تأکید کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۴، گروهی از کشورهای عضو سازمان ملل خواستار محدود کردن استفاده از حق وتو در موارد نقض حقوق بشر و جنایات جنگی شدند.

3_ ضرورت ایجاد مقرهای چهارگانه

3-1- معرفی مقرهای پیشنهادی

پیشنهاد می‌شود که سازمان ملل متحد چهار مقر دائمی در چهار قاره اصلی ایجاد کند:
آمریکا: نیویورک (مقر فعلی)
اروپا: ژنو، سوئیس
آفریقا: نایروبی، کنیا
آسیا: کوالالامپور، مالزی

3-2- مزایای ساختاری و عملیاتی

ایجاد مقرهای چهارگانه مزایای زیر را به همراه دارد.

تقسیم قدرت و کاهش تمرکز: با توزیع مراکز تصمیم‌گیری در چهار قاره، تمرکز قدرت در یک مکان کاهش می‌یابد. و با افزایش کارآمدی سازمان ملل متحد، امید به مشارکت موثر در حل بسیاری از معضلات جهانی، در بسیاری از کشورهای مستقل و آزاده زنده می شود.

نمایندگی واقعی‌تر: حضور دفاتر دائمی در مناطق مختلف، نمایندگی بهتری از کشورهای مختلف را فراهم می‌کند.

افزایش شفافیت و پاسخگویی: توزیع جلسات در مکان‌های مختلف موجب افزایش شفافیت و پاسخگویی سازمان می‌شود.

تقویت همکاری‌های منطقه‌ای: دفاتر منطقه‌ای می‌توانند برنامه‌ها و سیاست‌ها را متناسب با نیازهای محلی تنظیم کنند.

3-3- چالش‌های اجرایی و راهکارها

اجرای این پیشنهاد با چالش‌هایی مواجه است، از جمله:

هزینه‌های مالی و لجستیکی: انتقال دفاتر و برگزاری جلسات در مکان‌های مختلف نیازمند منابع مالی و لجستیکی است.

مقاومت قدرت‌های بزرگ: برخی کشورها ممکن است با این تغییرات مخالفت کنند.

برای مقابله با این چالش‌ها، می‌توان از فناوری‌های نوین برای برگزاری جلسات آنلاین و کاهش هزینه‌ها استفاده کرد. همچنین، اجرای تدریجی این تغییرات می‌تواند به پذیرش آن‌ها کمک کند.

4_ برگزاری جلسات مجمع عمومی به‌صورت چرخشی

4-1- مزایای برگزاری جلسات در مکان‌های مختلف

تقویت مشارکت کشورهای مختلف: کشورها می‌توانند به راحتی در جلسات حضور یابند و نظرات خود را ارائه دهند.

افزایش شفافیت و پاسخگویی: برگزاری جلسات در مکان‌های مختلف موجب افزایش شفافیت و پاسخگویی سازمان می‌شود.

کاهش سلطه قدرت‌های بزرگ: برگزاری جلسات در مکان‌های مختلف موجب کاهش سلطه قدرت‌های بزرگ بر تصمیم‌گیری‌های سازمان می‌شود.

4-2- چالش‌ها و راهکارهای اجرایی

هزینه‌های مالی و لجستیکی: برگزاری جلسات در مکان‌های مختلف نیازمند منابع مالی و لجستیکی است.

هماهنگی زمانی: هماهنگی زمانی برای برگزاری جلسات در مکان‌های مختلف ممکن است دشوار باشد.

استفاده از فناوری‌های نوین و برگزاری جلسات آنلاین می‌تواند بخشی از این چالش‌ها را کاهش دهد.

5_ راهکارهای پیشنهادی دیگر برای اصلاح ساختار سازمان ملل

اصلاح حق وتو: محدود کردن استفاده از حق وتو در موارد نقض حقوق بشر، جنایات جنگی و نسل‌کشی.

افزایش نمایندگی در شورای امنیت: افزایش تعداد اعضای شورای امنیت و اعطای حق وتو به برخی کشورهای جدید.

و در حالت ایده آل آن: رسیدن به تصمیم تاریخی حذف قانون حق وتو، برای کشورهای خاص.

تقویت نقش دبیرکل: تقویت اختیارات و استقلال دبیرکل برای میانجی‌گری و حل بحران‌ها.

6_ نتیجه‌گیری

بازطراحی ساختار سازمان ملل متحد و ایجاد مقرهای چهارگانه در چهار قاره اصلی، همراه با برگزاری جلسات مجمع عمومی به‌صورت چرخشی، نه تنها یک تغییر نمادین، بلکه شروعی برای تحول بنیادین در کارکرد و مشروعیت سازمان ملل متحد محسوب می‌شود.

مزایای کلیدی این تغییرات عبارت‌اند از:

تقویت عدالت و نمایندگی جهانی: پراکندگی دفاتر باعث می‌شود که تصمیم‌گیری‌ها عادلانه و بر اساس مشارکت واقعی صورت گیرد و نه صرفاً بر اساس منافع پنج قدرت بزرگ. این اقدام بخشی از اعتماد جهانی به سازمان ملل متحد را بازمی‌گرداند.

کاهش تمرکز قدرت و خودکامگی: توزیع مراکز تصمیم‌گیری و جلسات چرخشی، امکان سلطه یک کشور یا بلوک قدرت را کاهش می‌دهد و تصمیمات سازمانی مشروع‌تر و کارآمدتر می‌شوند.

افزایش پاسخگویی و شفافیت: انتشار فعالیت‌ها و تصمیمات در کشورهای مختلف، فرآیندهای نظارتی سازمان ملل متحد را تقویت می‌کند.

تقویت همکاری منطقه‌ای و حل بحران‌های محلی: دفاتر منطقه‌ای امکان طراحی برنامه‌ها و سیاست‌ها بر اساس نیازهای محلی را فراهم می‌کنند و سرعت پاسخ سازمان به بحران‌ها را افزایش می‌دهند.

نماد تغییر و امید: مهمترین اثر این تحول، پیامی سیاسی و نمادین به جهان ارسال می‌کند: سازمان ملل متحد، نهادی انعطاف‌پذیر، پاسخگو و قادر به بازسازی خود است تا با تغییرات دنیای امروز هماهنگ شود.

به امید اینکه، این اصلاحات به بهبود عملکرد سازمان ملل متحد ، ارتقای نقش آن در حل بحران‌های جهانی، مدیریت و راهبری موثر همکاری‌های بین‌المللی و تقویت حقوق بشر کمک می‌کند و سازمان را از ابزاری در دست قدرت‌های بزرگ به نهادی مشروع و مؤثر تبدیل ‌نماید.

نویسنده : دکتر جواد رخشان، عضو حزب وحدت و همکاری ملی مازندران(جبهه اصلاحات)

اینستاگرام: J.rakhshan.1979 @

ایمیل: Javadrakhshan133@gmail.com